Muhasebe uygulamalarında finansal varlıkların değerlemesi büyük önem taşır. İşletmeler menkul kıymetlerinin gerçeğe uygun değerlerini finansal tablolarında doğru şekilde göstermelidir. Bu nedenle, 119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabı, menkul kıymetlerdeki değer kayıplarını muhasebeleştirmede kritik rol oynar.
119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabı, işletmelerin sahip olduğu menkul kıymetlerin piyasa değerindeki düşüşleri kaydeder. Tekdüzen Muhasebe Sistemi içinde dönen varlıklar sınıfında yer alan bu hesap, bir kontra hesaptır. Dolayısıyla, ilgili menkul kıymet hesabının (110 Hisse Senetleri, 111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları, 112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları) değerini azaltır.
Hesap adındaki parantez içi (-) işareti, bu tutarın bilançoda ilgili menkul kıymet hesabından düşüleceğini gösterir.
119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabını şu durumlarda kullanırız:
- Menkul kıymetin piyasa değeri, maliyet değerinin altına düştüğünde
- Değer düşüklüğü geçici nitelik taşıdığında
- Muhasebe dönem sonlarında yapılan değerleme işlemlerinde
Karşılık ayırdığımızda hesabın alacak tarafına kayıt yaparız, ancak karşılığı iptal ettiğimizde ise hesabın borç tarafına kayıt düşeriz.
ABC Şirketi, 01.03.2024 tarihinde birim fiyatı 15 TL olan XYZ A.Ş.’ye ait 2.000 adet hisse senedi almıştır. 31.12.2024 tarihinde yapılan değerlemede ise, hisse senetlerinin birim fiyatı 12 TL’ye düşmüştür.
Değer Düşüklüğü Hesaplaması:
- Hisse senetlerinin maliyet değeri: 2.000 adet × 15 TL = 30.000 TL
- Hisse senetlerinin piyasa değeri: 2.000 adet × 12 TL = 24.000 TL
- Değer düşüklüğü: 30.000 TL – 24.000 TL = 6.000 TL
Muhasebe Kaydı:
31.12.2024
-------------------------------------
654 KARŞILIK GİDERLERİ 6.000
119 MENKUL KIYMETLER
DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) 6.000
-------------------------------------
Bu kayıtla hisse senetlerindeki değer düşüşünü finansal tablolarda doğru şekilde yansıtırız. Böylece, 654 Karşılık Giderleri hesabı gelir tablosunda dönem gideri olarak yer alırken, 119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabı ise bilançoda 110 Hisse Senetleri hesabından düşülerek net değeri gösterir.
Yukarıdaki örnekte ayırdığımız karşılığı, izleyen dönemde (2025 yılında) hisse senedi fiyatları tekrar 15 TL’ye yükseldiğinde iptal etmemiz gerekir.
Muhasebe Kaydı:
31.12.2025
-------------------------------------
119 MENKUL KIYMETLER
DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) 6.000
644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR 6.000
-------------------------------------
Bu kayıtla değer düşüklüğü karşılığını iptal eder ve konusu kalmayan karşılık olarak gelir kaydederiz.
DEF Şirketi’nin elindeki tahvillerin maliyet değeri 50.000 TL’dir. 2024 yılı sonunda tahvillerin değeri 40.000 TL’ye düşmüş ve şirket 10.000 TL karşılık ayırmıştır. Daha sonra, 2025 yılı sonunda tahvillerin değeri 45.000 TL’ye yükselmiştir.
Kısmi İptal Hesaplaması:
- Önceki dönem ayrılan karşılık: 10.000 TL
- Yeni dönemde değer artışı: 45.000 TL – 40.000 TL = 5.000 TL
- İptal edeceğimiz karşılık tutarı: 5.000 TL
Muhasebe Kaydı:
31.12.2025
-------------------------------------
119 MENKUL KIYMETLER
DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-) 5.000
644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR 5.000
-------------------------------------
Bu örnekte, değer artışı tam olarak karşılık tutarına ulaşmadığı için, sadece değer artışı kadar karşılığı iptal ederiz.
- İhtiyatlılık İlkesine Uygunluk: Bu hesap, muhasebenin temel ilkelerinden ihtiyatlılık ilkesini destekler. Ayrıca, varlıkların olduğundan fazla görünmesini önler.
- Gerçeğe Uygun Değerleme: Menkul kıymetlerin finansal tablolarda gerçeğe uygun değerleriyle yer almasını sağlar.
- Finansal Şeffaflık: Yatırımcılar ve diğer finansal tablo kullanıcıları için işletmenin finansal durumunu daha şeffaf şekilde gösterir.
- Risk Yönetimi: İşletme yöneticilerine menkul kıymet portföyündeki riskleri daha iyi değerlendirme imkanı sunar.
- Dönemsellik İlkesine Uygunluk: Değer düşüklüğünü ilgili dönemde gider olarak kaydederek, dönemsellik ilkesine uygun raporlama yapılmasını destekler.
Bu hesabı, işletmenin sahip olduğu menkul kıymetlerin piyasa değerleri maliyet değerlerinin altına düştüğünde kullanırız. Bununla birlikte, değer düşüklüğünün geçici nitelikte olması gerekir.
119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabı, 1 kod numaralı Dönen Varlıklar hesap sınıfına dahildir. Aynı zamanda, 11 kod numaralı Menkul Kıymetler hesap grubu içinde yer alır.
Değer düşüklüğü karşılığı ayırdığımızda, 654 Karşılık Giderleri hesabını borçlandırırız.
Önceden ayırdığımız karşılığı iptal ettiğimizde, 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar hesabını alacaklandırırız.
Hayır, 119 hesabını sadece geçici nitelikteki değer düşüklükleri için kullanırız. Eğer menkul kıymetin değerindeki düşüşü kalıcı olarak değerlendiriyorsak, değer düşüklüğünü doğrudan ilgili menkul kıymet hesabından düşer ve 659 Diğer Olağan Gider ve Zararlar hesabına kaydederiz.
Menkul kıymetlerin değerlemesini genellikle muhasebe dönem sonlarında yaparız. Fakat menkul kıymetlerin değerinde önemli düşüşler olduğunda, dönem içinde de değerleme yapabiliriz.
119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabını, bilançoda ilgili menkul kıymet hesabından düşerek net değer olarak raporlarız.
119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) hesabı, işletmelerin menkul kıymetlerini gerçeğe uygun değerleriyle finansal tablolarda sunmasında önemli rol oynar. Bu nedenle, bu hesabı doğru kullandığımızda, işletmenin finansal performansını ve durumunu daha şeffaf ve gerçekçi şekilde raporlayabiliriz. Böylece, ihtiyatlılık ve dönemsellik gibi temel muhasebe ilkelerine uygun hareket ederek, finansal tabloların güvenilirliğini artırırız.
Sonuç olarak, muhasebe profesyonelleri ve işletme yöneticileri, menkul kıymetlerdeki değer değişimlerini yakından takip etmeli ve gerektiğinde 119 nolu hesabı kullanarak uygun karşılıkları ayırmalıdır. Bu yaklaşımla, finansal raporlamanın kalitesini yükseltir ve işletme paydaşlarına daha doğru bilgiler sunarız.
